Współpraca lekarza z farmaceutą podstawą opieki farmaceutycznej w Holandii

Opieka farmaceutyczna w Polsce to obecnie najistotniejszy temat dla farmaceutów. Ku końcowi zbliża się proces legislacyjny rządowego projektu Ustawy o Zawodzie Farmaceuty, który umożliwi rozpoczęcie świadczenia opieki farmaceutycznej, co jest bardzo pozytywnym sygnałem i pierwszym krokiem inicjującym ten ważny proces. Większość farmaceutów zastanawia się jednak jak będzie wyglądała opieka farmaceutyczna w praktyce? Jakie będą kolejne akty prawne ją uszczegółowiające? W którym kierunku będzie ona miała szansę rozwinąć się w Polsce i jakie konkretne działania farmaceuta będzie mógł podjąć w pracy z pacjentem?

Wszyscy zastanawiamy się co jest niezbędne do tego, by opieka farmaceutyczna miała szansę wprowadzić w naszym kraju nową jakość, która nie tylko podniesie prestiż zawodu farmaceuty, ale przede wszystkim zwiększy bezpieczeństwo terapii pacjenta, przynosząc przy tym realne korzyści dla całego systemu ochrony zdrowia [1].

Jestem farmaceutą z kilkuletnim stażem pracy w zawodzie, ukształtowanym przez ludzi z pasją, którym w codziennej pracy z pacjentem przyświeca zawsze idea „nie ma że się nie da”. To uniwersalna idea, którą kieruje się w moim życiu nie tylko prywatnym, ale przede wszystkim zawodowym, i którą chce również stosować w podejściu do świadczenia opieki farmaceutycznej w Polsce. Warto zacząć działać w tym kierunku jak najszybciej, korzystając z gotowych wzorców, które od kilkudziesięciu lat sprawdzają się w krajach Europy Zachodniej.

Szczególnej uwadze polecam niderlandzki model opieki farmaceutycznej, który miałam okazję bliżej poznać w Hadze. W trakcie wyjazdu mogliśmy zobaczyć jak wygląda praca tamtejszych farmaceutów na co dzień, jakie miejsce apteka i farmaceuta zajmuje w systemie ochrony zdrowia oraz z jakich technologicznych rozwiązań korzysta niderlandzka farmacja. Przy okazji spotkań z lokalnymi farmaceutami mogliśmy na żywo nie tylko wymienić opinie dotyczące kształtu zawodu i jego przyszłości, doświadczeń z pracy z pacjentem, ale też omówić istniejące podobne niedoskonałości systemowe.

Zawód farmaceuty w Niderlandach, podobnie jak w Polsce, jest zawodem zaufania publicznego. Co istotne tamtejszy farmaceuta zaliczany jest do zespołu służby zdrowia i wraz z innymi zawodami medycznymi współtworzy kompleksową opiekę nad pacjentem i jego schorzeniami. Poza lekarzem i farmaceutą, zależnie od konkretnych potrzeb w skład zespołu wchodzi np. pielęgniarka, fizjoterapeuta, dietetyk, czy opiekun medyczny.

Wymiana informacji zdrowotnych między członkami zespołu medycznego opiekującego się pacjentem jest kluczowa dla efektywnego prowadzenia nie tylko opieki farmaceutycznej, ale i całego procesu leczenia pacjenta. Opieka farmaceutyczna stanowi zatem integralny element niderlandzkiego systemu ochrony zdrowia.

Głównym zadaniem niderlandzkiego farmaceuty i apteki jest wydawanie produktów leczniczych i udzielanie szerokiej porady dotyczącej stosowanych leków. Jednak system zorganizowany jest w sposób umożliwiający realny nadzór nad przyjmowaniem leków przez pacjenta [1].

Powszechną usługą, którą farmaceuta świadczy dla pacjenta w aptece ogólnodostępnej, jest przegląd lekowy i na jego podstawie udzielenie porad dotyczących ich odpowiedniego stosowania. W trakcie przeglądu farmaceuta nie tylko wykrywa istotne interakcje między lekami, ale też rozmawia z pacjentem na temat jego samopoczucia związanego ze stosowanymi produktami leczniczymi, omawia działania uboczne pojawiające się  w trakcie farmakoterapii i wychwytuje ewentualne problemy lekowe, które przekazuje do lekarza prowadzącego z fachowymi zaleceniami. Taki przegląd z pełną informacją o leku występuje zawsze przy pierwszym przepisaniu danego leku, przy nowym produkcie leczniczym włączonym w farmakoterapię, jak i w czasie leczenia przewlekłych schorzeń, czy przy wyjściu pacjenta ze szpitala.

Przegląd oraz każda inna usługa, opisana jest odpowiednią procedurą. Wyznacza ona farmaceucie szczegółową drogę postępowania, od momentu uzyskania informacji z karty pacjenta, po wykonanie przeglądu, aż do wydania fachowych zaleceń i informacji zwrotnej, zarówno do lekarza, jak też i samego pacjenta.

Odpowiednio wczesne wykrycie problemów lekowych przez farmaceutę daje realne oszczędności dla systemu ochrony zdrowia – m.in. ograniczenie ewentualnej późniejszej hospitalizacji i powikłań wynikających z nieprawidłowego stosowania leku, interakcji z innymi produktami, czy niewłaściwego użycia leku przez pacjenta. W istotny sposób eliminuje również niebezpieczne zjawisko polipragmazji.

Farmaceuci oraz lekarze niderlandzcy są partnerami, a ich relacja wypracowana została w trosce o bezpieczeństwo terapii pacjenta. W ramach ciągłych szkoleń obu grup zawodowych farmaceuci często organizują lokalne spotkania z lekarzami z pobliskich placówek zdrowotnych, w trakcie których omawiane są problemy lekowe pacjentów oraz inne zagadnienia farmaceutyczne i medyczne. Dzielą się wzajemnie swoimi wytycznymi i wypracowują wspólne rozwiązania dotyczące najefektywniejszego sposobu leczenia schorzeń swoich pacjentów.

I właśnie ta ścisła współpraca na linii farmaceuta-lekarz wywarła na nas największe wrażenie. W aptece, którą odwiedzaliśmy, była wydzielona specjalna salka konferencyjna przeznaczona do wspólnych spotkań, na których omawiane są problemy pacjentów. Wszystko w celu zapewnienia mu jak najlepszej opieki. Farmaceuta i lekarz są w systemie niderlandzkim rzeczywistymi partnerami, którzy mogą na sobie polegać. Dzięki temu pacjent może liczyć na opiekę z dwóch stron – w przypadku pojawienia się problemu nie zostanie sam i w momencie kryzysowym zawsze uzyska pomoc, przynajmniej z jednego źródła.

Bardzo ważnym punktem w sprawowaniu przez farmaceutę nadzoru nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii jest tzw. system smart filling. Usługa ta, poza przygotowaniem merytorycznym farmaceuty, wykorzystuje rozwiązania technologiczne wspierające czynności pracowników apteki ogólnodostępnej w całym procesie. Polega ona na przygotowaniu gotowej, dedykowanej konkretnemu pacjentowi paczki z lekami, wraz z ich odpowiednim opisem, dawkowaniem i wskazaniem leczniczym.

Na produkty lecznicze nanosi się też odpowiednie informacje w formie naklejki, np. „stosuj do nosa”, „stosuj z posiłkiem”. By wyeliminować ryzyko błędu w trakcie przygotowań paczki wykorzystuje się specjalne oprogramowanie informujące m.in. o tym, że dany produkt jest już w aptece. W kolejnym etapie każdy lek jest skanowany do systemu. Dzięki temu sprawdza się nie tylko jego autentyczność, ale przede wszystkim zgodność ze zleceniem lekarza, co daje gwarancje prawidłowej realizacji recepty. Pacjent zjawia się w aptece po odbiór gotowej paczki, a w momencie, gdy nie jest w stanie pojawić się w aptece, może zgłosić pracownikom placówki chęć dostarczenia paczki lekowej prosto do domu. Nie ma tu narzuconych konkretnych przypadków, kiedy taka usługa dostarczenia może mieć miejsce, a farmaceuci nie muszą weryfikować czy problem z przyjazdem do apteki jest realny lub nie, zaznaczając, iż podstawową zasadą jest by nigdy nie kłócić się z pacjentem i stawiać jego dobro na pierwszym miejscu. Co równie ciekawe – apteka może dostać gotowe zamówienie pod kątem potrzeb konkretnego pacjenta w jednej zbiorczej paczce już w momencie dostarczenia leków z hurtowni – w takiej sytuacji możemy mówić nie tylko o smart fillingu, ale wręcz central fillingu.

W ramach opieki farmaceutycznej część starszej populacji holenderskiej (ok. 5%) objęta jest zautomatyzowanym systemem ADD – Automated Dose Dispensing. Polega on na zebraniu wszystkich leków stosowanych o danych porach dnia przez pacjenta, umieszczeniu ich w jednej zafoliowanej torebce wraz z opisem, która stanowi pojedynczą dozę. Na takiej torebce widnieją dane pacjenta, dokładna zawartość torebki dozującej, data i pora stosowania dozy. System ten zwiększa bezpieczeństwo terapii przede wszystkim pacjentów powyżej 75 roku życia, cierpiących na wiele schorzeń, dodatkowo ze współistniejącymi problemami zdrowotnymi związanymi z osłabieniem wzorku, czy zaburzeniami neurologicznymi, poznawczymi. Przeznaczony jest dla pacjentów, którzy stosują kilka leków w przewlekłej terapii [2].

W Niderlandach opieka farmaceutyczna jest finansowana ze środków obowiązkowego powszechnego ubezpieczenia, którym objęte są wszystkie pracujące w tym kraju osoby powyżej 18 roku życia. Na rynku funkcjonuje kilka firm ubezpieczeniowych, które oferują pakiety medyczne dla swoich klientów (poza obowiązkowym podstawowym, również wersje rozszerzone). Firmy te negocjują z aptekami warunki opłat za poszczególne usługi świadczone w ramach opieki farmaceutycznej dla pacjenta. Rząd Niderlandów sprawuje pieczę nad dopuszczeniem danego produktu na rynek holenderski i za wpisanie danego leku do systemu refundacji (Drug Reimburesement System) [3].

Opieka farmaceutyczna to przyszłość polskiej farmacji. Jesteśmy bardzo blisko, by zacząć ją realizować. Warto już teraz sięgać po sprawdzone modele współpracy farmaceuty z pacjentem z powodzeniem działające w Europie, szczególnie w aspekcie opracowań standardów i wytycznych. Modele takie przynoszą korzyści nie tylko dla samego pacjenta, ale też stanowią realne oszczędności w wydatkach na służbę zdrowia. Ogromny potencjał farmaceutów, stanowiących wysoko wykwalifikowany personel medyczny, jest do tej pory niewykorzystanym potencjałem i szansą w tym zakresie. Wnikliwa obserwacja choćby modelu niderlandzkiego, bogatego w kilkudziesięcioletnie doświadczenie w rozwijaniu opieki farmaceutycznej, może pozwolić uniknąć Polsce wielu błędów i nieudanych prób. Pozwoli też w krótkim czasie nadrobić dystans, jaki dzieli nas w tym zakresie od innych krajów, wzorem zmian, które Polska dokonała w innych dziedzinach, takich jak choćby telekomunikacja czy bankowość. Przy wykorzystaniu w ramach świadczenia opieki farmaceutycznej nowoczesnej technologii, która we współczesnych czasach jest standardem, ten skok stanie się szybszy.