„Farmaceuci na bieżąco odświeżają wiedzę o aktualne wytyczne, dlatego są skarbnicą wiedzy dla przyszłych mam. Wizyta w aptece to bardzo dobry sposób na zweryfikowanie informacji z Internetu i skorzystanie z fachowej porady”. O farmakoterapii w ciąży oraz w czasie karmienia piersią rozmawiamy z mgr farmacji Katarzyną Sztuk, która spotyka się z przyszłymi rodzicami w szkołach rodzenia.
Dlaczego stosowanie leków w czasie ciąży wymaga tak dużej ostrożności?
Przez 9 miesięcy organizm kobiety jest w zupełnie odmiennym stanie. Następują duże zmiany w gospodarce hormonalnej. W krwioobiegu pojawiają się dodatkowe litry krwi, więc zmienia się kinetyka leków. Kobieta nie może myśleć już tylko o sobie, ale także o rozwijającym się w niej dziecku. Bardzo ważne jest, aby zweryfikować wszystkie przyjmowane leki. Niektóre z nich mogą powodować poważne zmiany genetyczne czy wady rozwojowe. Oczywiście należy porozmawiać o tym z lekarzem, jednak pierwszą i najszybszą możliwością dostępu do fachowej wiedzy jest konsultacja z farmaceutą.
Czym skutkować może nagłe odstawienie przyjmowanych leków?
Trzeba robić to bardzo ostrożnie i po konsultacji lekarskiej. Tu ważna jest współpraca lekarza ginekologa prowadzącego ciążę i lekarza specjalisty, który ma pod opieką Pacjentkę. prowadzącego ciążę i lekarza Pacjentki sprzed ciąży. Istotna może okazać się zmiana leków na bezpieczne dla dziecka oraz zmiana dawek. Leki, które wcześniej działały, mogą teraz być niewystarczające. Ważne, żeby Pacjentka nie odstawiała nagle wszystkich przyjmowanych leków. Dla przykładu, nagłe odstawienie leków kardiologicznych może być groźne dla przyszłej mamy i dziecka.
Czy można wskazać leki, które na pewno są bezpieczne w ciąży?
Wszystko zależy od dawki. Lekarze i farmaceuci znają nowy system opisywania bezpieczeństwa stosowania leków o nazwie: „Pregnancy and Lactation Labeling Rule (PLLR)”. System ten podaje konkretne informacje o tym czy dany lek przenika przez łożysko, jakie jest ryzyko powikłań w zależności od wieku ciąży, czasu ekspozycji na lek i jego dawki. Zapis ten pozwala podjąć decyzję czy korzyści płynące z podania leku przewyższają ryzyko.
Co bardzo ważne, żadnych leków kobieta ciężarna nie powinna stosować na własną rękę. Wszystkie dolegliwości musi zgłaszać swojemu lekarzowi prowadzącemu. To on dobierze odpowiednie leczenie z korzyścią dla mamy i bezpieczne dla rozwijającego się płodu.
W lekkich objawach dolegliwości ciążowych warto sięgać po naturalne metody. Bezpieczne są naturalne wyroby, np. syropy z cebuli czy czosnku na przeziębienie albo mleko i migdały na zgagę. Kontynuować można także przyjmowanie preparatów wapniowych, magnezowych i witamin z grupy B. Ważne jest, aby do każdej Pacjentki podejść w sposób indywidualny.
Jakie preparaty są w ciąży bezwzględnie zakazane?
Grupa leków bezwzględnie zakazanych jest długa. Do najpopularniejszych leków, które nie mogą być stosowane w ciąży, należy sporo środków przeciwbólowych takich jak aspiryna i pyralgina. Ich stosowanie może prowadzić do poważnych wad serca, rozszczepienia podniebienia i małej masy urodzeniowej. Leki przeciwpadaczkowe również nie są bezpieczne w ciąży i mogą wywołać autyzm u dziecka. Do leków teratogennych należą też pochodne kumaryny, czyli leki przeciwzakrzepowe. W badaniach stwierdzono, że u kobiet w ciąży przyjmujących te leki wady rozwojowe wystąpiły aż u 25 do 50% dzieci. Zazwyczaj u dziecka stwierdzono zaburzenia rozwoju kości, oczu, a także opóźnienie w rozwoju umysłowym. Warto też wspomnieć o witaminie A. Jeżeli przyszła mama będzie przyjmować za duże dawki tej substancji, może to uszkodzić płód lub doprowadzić do poronienia. A pamiętajmy, że spora dawka witaminy A znajduje się np. w soku z marchwi.
Dlaczego apteka jest miejscem, gdzie kobiety znajdą fachową wiedzę?
Zasypują nas informacje z internetu i mediów społecznościowych, ale pamiętajmy, że tam nie zawsze znajdują się aktualne dane. Wiele mam jest po prostu zagubionych. Zawód farmaceuty wymaga ciągłych szkoleń i poszerzania wiedzy. W aptece farmaceuta ma czas dla Pacjenta i zna najnowsze wytyczne dotyczące preparatów. Może też zasugerować badania lub konsultację lekarską, jeśli Pacjentka uskarża się na jakieś dolegliwości. Wizyta w aptece to bardzo dobry sposób na zweryfikowanie informacji z internetu i skorzystanie z profesjonalnej porady.
Fachowy personel w aptece, który odświeża swoją wiedzę o aktualne wytyczne, to skarbnica wiedzy dla przyszłych mam. Ważne jest właśnie to, żeby nadążać za zmianami. Część preparatów, która wcześniej była uznawana za bezpieczna, już może nie być, i odwrotnie. W aptece przyszłe mamy mogą dowiedzieć się co powinny suplementować w ciąży, jak radzić sobie z najczęstszymi dolegliwościami w ciąży i jak powinna wyglądać ich dieta.
Farmaceutom zależy, by Pacjentka czuła się zaopiekowana, szczególnie w tak ważnym etapie życia, jakim jest ciąża i połóg.
Jak leczyć najczęstsze objawy oraz choroby przewlekłe u kobiet w ciąży?
Przede wszystkim warto szukać pomocy i nie cierpieć w domu. Niestety lista dolegliwości ciążowych nie jest krótka. Wymioty i mdłości spotykają nawet 90% ciężarnych. Ważne, by nie doprowadzić do odwodnienia organizmu. W aptece Pacjentka dowie się, jak sobie pomóc – farmaceuta dobierze elektrolity czy preparaty na bazie imbiru i witaminy B6. Jeśli to nie pomaga, należy koniecznie zgłosić się do lekarza po lek przeciwwymiotny na receptę.
Drugą dolegliwością, która spotyka prawie 50% ciężarnych, jest zgaga. Najczęściej występuje ona na końcu ciąży, gdy ucisk macicy na żołądek jest największy. Naturalne metody to migdały czy szklanka mleka. Po silniejsze preparaty możemy się udać do apteki. Wszystkie środki zobojętniające kwas żołądkowy, powlekające żołądek czy zmniejszające ilość wydzielanego kwasu żołądkowego (np. omeprazol), są bezpieczne dla kobiet w ciąży.
Przyszłe mamy często borykają się też z zaparciami. Farmaceuta powinien poświęcić takiej Pacjentce uwagę i ustalić przyczynę zaparć. Czy brakuje jej błonnika w diecie, czy może spożywa za mało płynów, a może przyczyna leży w żelazie, które stosuje? Jeśli te informacje okażą się niewystarczające i Pacjentka wróci z problemem, to możemy jej zaproponować laktulozę, makrogole czy czopki przeczyszczające.
Czy wobec kobiet karmiących są inne wytyczne dot. bezpiecznej farmakoterapii?
Tak, jest zupełnie inna kwalifikacja bezpieczeństwa leków i znają ją farmaceuci. Opiera się głównie na tym, czy dana substancja przenika do mleka i czy się w nim kumuluje. Istotna jest pora przyjmowania leku. Największe stężenie lek osiąga we krwi w ciągu 60-90 minut od podania, dlatego tak ważne jest to, aby leki przyjmować od razu po karmieniu. Na stronie „Centrum nauki o laktacji” znajdziemy leksykon leków, który opiera się na Klasyfikacja Prof. Hale’a. Określa ona bezpieczeństwo leków w kategoriach od L1 jako bezpieczne i kompatybilne z karmieniem, po L5, czyli absolutnie przeciwwskazane.
Wiele par boryka się obecnie z problem z zajściem w ciążę. Czy na początku starań o dziecko warto skorzystać z porady farmaceuty?
Oczywiście, że tak. Planując starania się o dziecko warto pamiętać, że w aptekach są dostępne preparaty przygotowujące organizm kobiety do ciąży, jak również suplementy poprawiające jakość nasienia. Preparaty dla Pań bogate są w witaminy i kwas foliowy, natomiast dla Panów w selen, magnez i cynk. W ich doborze na pewno pomoże farmaceuta. Oczywiście witaminy i kwas foliowy powinny być przyjmowane przez kobiety zanim zaczną się starania o dziecko. W aptece na wszystkich przyszłych rodziców czeka duże wsparcie ze strony farmaceutów.